D.A. Magazine - Lý luận & Phê bình Nghệ thuật

Nghệ thuật thủ công có truyền thống hàng ngàn năm đã để lại di sản khổng lồ cho nhân loại. Những phong  cách thời đại trong lịch sử văn minh loài người chứng tỏ tính sáng tạo, trí thông minh và bàn tay khéo léo của con người đã có từ rất sớm và ngày càng phát triển đa dạng, phong phú.

Thế giới kiến trúc và đồ vật con người tạo ra là một phần không thể tách rời của nền văn hóa mỗi dân tộc, mỗi vùng miền. Quá trình mỹ thuật hóa đồ vật nhằm hoàn thiện ngày một cao hơn đời sống vật chất và tinh thần của con người cũng là cuộc đấu tranh không mệt mỏi của rất nhiều thế hệ. Văn minh phương Tây và văn hóa phương Đông được thể hiện qua nhiều lăng kính, một trong số đó là “thiên nhiên thứ hai”, là thế giới “kỹ quyển” con người tạo dựng và được thể hiện qua những phong cách đặc trưng riêng, rõ ràng và phân biệt. Đặc biệt phong cách phương Đông với bề dày truyền thống và sự liên tục kéo dài tạo được dấu ấn đặc sắc và được phương Tây ngày càng ngưỡng mộ.

Những hình thức biểu hiện, những dấu ấn phong cách của nghệ thuật thủ công tạo được nhờ bàn tay khéo léo, nhờ ý chí và sức lực của con người trong một môi trường tự nhiên và xã hội phù hợp. Những phong cách lớn của các thời đại ngày xưa, Ancient cổ đại, Gothic trung cổ, Phục hưng Renaissance cận đại, Baroque cận hiện đại... là minh chứng của lịch sử văn minh, của khả năng sáng tạo nghệ thuật và cũng là lý tưởng thẩm mỹ thời đại đã qua. Phong cách thời đại bao trùm trên một vùng rộng lớn nhiều lãnh thổ, quốc gia, nhưng có lẽ cũng xuất phát từ những dấu ấn cá nhân, tạo dần thành trường phái, thành phong cách nhóm để dần hình thành, hưng thịnh và phát triển rộng khắp cho đến khi một phong cách khác thay thế, thịnh hành.

Design như một ngành nghề đặc biệt của thời đại công nghiệp gắn liền với phương thức chế tạo cơ khí, sản xuất dây chuyền hàng loạt, đã thay thế dần phương thức thủ công đơn chiếc truyền thống, sự phân công lao động thời công nghiệp đã hình thành công việc thiết kế độc lập như một nghề nghiệp. Trên cơ sở xu hướng phong cách của form thay đổi có các phân kỳ design như :

1850 – 1914 : Phong trào Mỹ thuật Mỹ nghệ và Nghệ thuật mới (Crafts and Art Movement)

1914 – 1950 : Chủ nghĩa công năng hiện đại (Functionalism). Nghệ thuật trang trí (Art deco) và  Thiết kế tiếp thị (Design Marketing)

1950 – 1980 : Thiết kế tốt (Good Design). Nghệ thuật đại chúng (Pop Art) và Thiết kế cực đoan nghệ thuật (Radical Design)

1980 – 2000 : Chủ nghĩa Hậu hiện đại (Post Modernism). Nền Design mới (New Design) và Hi-Tech.

Nhiệm vụ của ngành Design đã luôn thay đổi theo thời gian, luôn được mở rộng và trong thời gian qua đã không còn chỉ dừng ở việc tạo dáng sản phẩm. Ngay cả khi người ta bỏ qua việc sử dụng thuật ngữ này một cách quá lạm dụng thì rõ ràng ý nghĩa của ngành Design trong tương lai vẫn gia tăng cùng với việc mở rộng nhiệm vụ của lĩnh vực này. Mặc dù đang có những than phiền về tình trạng thị trường bị xé nhỏ, song sự đa dạng của sản phẩm và hình dáng sẽ tiếp tục gia tăng, bởi nỗ lực để đạt được tính riêng tư và để tạo ra sự khác biệt với các đối thủ cạnh tranh khác sẽ khuyến khích qua trình phát triển đó.

Bức tranh của tình hình design hiện hành sẽ ngày một phức tạp hơn, các nhà lý luận, các nhà phê bình và những người trong cuộc (designer) sẽ phải hành động giống như ở các lĩnh vực nghệ thuật đã có trước (hội họa, điêu khắc, kiến trúc, ...) và phải chọn cho mình những lĩnh vực chuyên môn và những vấn đề riêng lẻ đặc biệt.

Tương lai thật khó có thể đoán trước. Chúng ta đã từng nhận định, thế kỷ XX đã qua có thể được ghi nhớ như thế kỷ của những cao ốc (mass-building), đa truyền thông (mass-communication), đại tiêu dùng (mass-consuming) và sản xuất hàng loạt (mass-production), cũng là thế kỷ của design đại chúng (for mass design). Thế kỷ XXI hiện nay với nền văn minh đã bước sang một trang mới, nền văn minh tin học, nền kinh tế tri thức, nền sản xuất thích ứng và vì thế, design cảm hứng, design biểu tượng, design nghệ thuật.

Đó là những thành phố tương lai kiểu ốc đảo, là nhà ở với những tiện ích tin học, là thông tin vô tuyến hữu hình, là thiết bị nghe nhìn viễn thông và sản phẩm đa năng max-mini (Max công năng – Mini hình dáng), là phương tiện giao thông tự hành, là sinh hoạt giải trí cộng đồng, là du lịch nghịch cảnh sinh thái, là thế giới ảo cá thể ... design CAD/CAM chuyển sang DBC/MBC (design by computer / manufacturing by computer).

(TVB - Design - Một khái niệm [2])